Juli 2016. Ik stap het vluchtelingenkamp van Diavata, een klein dorp in de nabijheid van Thessaloniki, binnen en onmiddellijk merk ik de tranende vermoeidheid van de wachtende mensen op. Het is snikheet, stofferig en de vele tenten staan in de blakende zon. Mensen kijken je versuft aan, maar knikken vriendelijk terug als ik dag zeg.

Een maand geleden opent mijn vriendin me de ogen. De laksheid van de Europese staten is beschamend. Bij haar vertrek naar de grenszone Indomeni, waar een spontaan tentenkamp ontstond door het sluiten van de grenzen tussen Griekenland en Macedonië, laat ze me verward achter. Wekelijks bellen we elkaar een paar keer en ik beleef haar verontwaardiging door haar woorden. Ik sta voor de beslissing om mijn vakantie te plannen, mijn relatie met haar loopt op de klippen, mijn aanwezigheid in Brussel beklemt me. Ik boek me een ticket voor Thessaloniki.

Kinderen stormen enthousiast op ons af. De gekende vrijwilligers worden met open armen ontvangen. De jonge vrijwilligers beginnen te dansen, te zingen met de kinderen vooraleer ze tekenpapier bovenhalen. Ik kan met mijn beperkte kennis van circustechnieken iets nieuws toevoegen, wat veilige grond acrobatie en jongleren. Ik dacht oorspronkelijk aan een documentaire, maar ik was te weinig voorbereid. Ik zal hier één maand blijven.

Diavata is een van de vele kampen in Griekenland (zo’n 50-tal volgens een document van Praksis, een Griekse NGO voor medische hulp), waar zo’n 1.400 mensen vast zitten op 57.000 vluchtelingen verspreid over het hele land, voornamelijk Syriërs in afwachting van hun relocatie naar een Europees lidstaat (het EU spreidingsplan of de belofte om 160.000 vluchtelingen vanuit Griekenland en Italië naar de Europese lidstaten te huisvesten). Maar dat zijn de officiële cijfers. Velen leven in parken of op straat, ongeregistreerd. Sommigen willen helemaal niet naar een kamp. De vluchtelingen zijn verplicht om naar een van deze kampen te komen om zich in te schrijven in het relocatieprogramma van de Europese Unie. Deze relocatie verloopt heel traag. De Europese lidstaten zijn zelfs niet verplicht dit plan uit te voeren, laat staan verantwoording af te leggen over hun beslissing waartegen ook geen beroepsprocedure bestaat, in tegenstelling tot de asielprocedures. Bij een weigering hebben de mensen geen enkel verweer. De meeste mensen in de kampen hebben een eerste interview gekregen, meestal via Skype, in verband met hun relocatie, maar het lijkt erop dat het lang en bang afwachten wordt. De belofte om maandelijks 6.000 mensen in relocatie op te vangen, is voor de meeste lidstaten nog steeds dode letter. In België werden momenteel een 200 vluchtelingen op de beloofde 3.800 overgebracht (eind augustus 2016). Vluchtelingenwerk Vlaanderen spreekt terecht hier over een weinig ambitieuze belofte. Sinds begin juli zijn ongeveer 2.213 mensen relocated vanuit Griekenland naar Europe en 802 in Griekenland resettled. Een bijzonder mager resultaat.

Open grenzen?

Rutger Bregman in de Correspondent
25 oktober 2013

Grenzen veroorzaken, zonder enige twijfel, de grootste discriminatie uit de hele wereldgeschiedenis.
Voor velen lijkt een wereld zonder grenzen een utopische gedachte, die enkel mogelijk is de wereld van dromers. Ik heb het niet over het openen van grenzen voor goederen maar wel voor gelukzoekers. Het treurige is dat er tegen open grenzen vooral veel slechte argumenten steeds weer de kop op steken. Uit de studie van de econoom Lant Pritchett (Harvard University) blijkt dat het openen van de grenzen voor arbeid het duizendvoudige aan welvaart zou meebrengen dat het openen van de grenzen voor kapitaal. Maar geld is niet alles. Kunnen we mensen zomaar voor een zwaarbewapende poort laten staan als ze op zoek zijn naar eten, onderdak of hulp? Iemand voedsel wiegeren is geen misdaad, maar is dat ook zo als je iemand belet om zelf voedsel op de markt te gaan halen door hem af te sluiten met zwaarbewapende soldaten? Wassen we onze handen dan nog in onschuld?
Om het met de woorden van Joseph Carens, een van de belangrijkste pleitbezorgers van open grenzen te zeggen: “Vrije migratie mag dan niet direct te verwezenlijken zijn, het is een doel waar we naar zouden moeten streven.”

Na een tweetal weken komen een aantal jong volwassenen schoorvoetend af op mijn jongleer en acro atelier. Ik merk direct wie de eerste pas in de groep heeft gezet. Het is fijn om wat oudere jongeren te ontmoeten en ze genieten met volle teugen van de evenwichtsoefeningen die ik hen samen laat doen. Er wordt veel gelachen. Ik vraag Iona of we deze jongeren niet iets anders dan voetbal kunnen aanbieden. Het is hun doelgroep niet. Maar neem ze mee uit in de stad, zegt ze me. Mag ik dat? Ik nodig Abed en zijn neven uit voor een aangename uitstap, een wandeling in Thessaloniki. Nu ik dit neerpen, besef ik dat ik weinig weet over deze jonge man. Ik heb hem toen weinig vragen gesteld. Hij is uiteindelijk in Ireland terecht gekomen, bij familieleden.

Vrijwilligershulp ontstaat daar waar overheden tekortschieten. Velen komen hier in Thessaloniki aan voor een vakantie en besteden een week aan vrijwilligershulp. De vele oproepen via Facebook en websites liegen er niet om, er veel nood aan hulp. Maar de organisaties kunnen dit niet duurzaam uitwerken met het grote verloop van deze jonge mensen, die ook niet professioneel opgeleid zijn. Ook al merk je dat het de kinderen veel deugd doet.

Er heerst veel stress onder de kinderen. Bij de volwassen merk je depressie en ontmoediging. Niet altijd kunnen we de grote groep kinderen aan. Hoe voel het aan als ouder om dagelijks je kind geknuffeld te zien door steeds weer andere vrijwilligers, terwijl jezelf in een uitzichtloze situatie zit te wachten? De grote afwezigheid van de ouders is flagrant.

Op een van mijn wandelnamiddagen in Thessaloniki kom ik langs een speeltuin waar kinderen aan het voetballen zijn. Ik ben blij dat ze samen spelen. Niet voor het voetbal, maar voor de gemengde teams: jongens en meisjes. Bovendien houdt dit mijn gedachten bezig bij het lezen van dit boek over seksisme dat ik bij Antigone heb gevonden. Wat verderop merk ik een groep mensen op in een park. Ze zitten niet zomaar te picknicken. Ze slapen in het park. Ik ga langzaam op hen af. De kinderen zijn de poort naar contact. Ik blijf de namiddag met hen rondhangen in het park. Ze wachten de nacht af. Een taxi komt hen deze avond ophalen en zal hen de grens overbrengen. Dit is de derde keer dat ze het proberen. Hoeveel heeft dat gekost? Maar ik stel de vraag niet. Het zijn twee families. Ze willen naar Duitsland. Een rustige namiddag waar we samen zitten in het park, ik af en toe wat met de kinderen speel. Zij me hun plannen uitleggen. We wat eenvoudige persoonlijke informatie uitwisselen. Getrouwd? Waar kom je vandaan? We drinken thee. Ze leefden welgesteld in Afghanistan. Nu leven ze hier op straat. Ik wens hen veel geluk toe. Ik wuif ze uit.
De volgende dag kom ik terug langs het park. Ze zijn verdwenen.

We bevinden ons op een kruispunt van botsingen: ideologisch, ecologisch, religieus, economisch, seksitisch, racistisch,… Het wordt moeilijk elkaar op dat kruispunt nog te vertrouwen. Solidariteit heeft plaats geruild voor opportunisme. Wie is nog bereidt samen te werken op dit kruispunt? Ik lees veel tijdens mijn verblijf hier. Ik word bezeten door informatie en dat zint Facebook en Google, die mij pervers voeden in mijn dagelijkse fascinatie.

Waarom lukt het me niet om zelf ook wat te genieten. Een uitstapje te maken. Ik wandel wel veel rond in de stad. Soms spreek ik af met Rodrigo. We praten over onszelf, over wat we zien en meemaken. Ook hij verliest zijn Noord-afrikaanse liefde. Kwam ik hierheen voor haar? Of voor mezelf? Kwam ik hierheen in een reactie op het onmenselijk besluit deze mensen hun recht op een beter leven te ontnemen? Niet iedereen is hier omwille van oorlogsgeweld. Niet iedereen was in levensgevaar en sommigen beginnen vanuit Duitsland aan een terugkeer. Omwille van een uitblijvende job of het niet bekomen van de beloofde 4.000 euro? Wat kan nog geloofd worden? Is een geldige reden nodig om te migreren?

Kwam ik hierheen in mijn onbegrip over de vele racistische uitlatingen over hulp en opvang van vluchtelingen? De haat boodschappen aan minderheden in België?

Kwam ik hierheen voor mijn eigen zoon en de vele jongeren die ons land rijk is?

Ben ik hier voor hun toekomst?

Well, I guess it was what I expected to happen. I didn’t surprise me at all. But I’m worried about the circle of hatred we’re we’re getting in, ‘cause that can harm a lot, I hope we’ll find the courage to meet up with our differences even though we do not accept them. Do I accept all our differences? I’m willing to debate. We can have different opinions, but it would be a pity if it’s tearing us apart in both our freedoms.

22 maart 2016 naar aanleiding van de aanvallen in Brussel.

Ik ontdek een nieuw kraakpand. Anarachisten willen hier families onderbrengen, maar onder de voorwaarde dat hun visie op de samenleving aanvaard wordt. Alles verloopt volgens de regels van de anarchistische basisdemocrate. Met een dertigtal mensen zitten we in een cirkel op de grond voor de dagelijkse beslissingen. Ik observeer voornamelijk. Mijn verblijf is te provisoir om me te mengen in dit debat. Van de dertigtal mensen, zijn er een vijftal Afghaanse vluchtelingen, allemaal mannen. Een jonge vrouw opent het gesprek en roert onmiddellijk de trom. Ze wil het hebben over de vrouwen en de kinderen die hier komen leven. Het is uit den boze dat ze niet deelnemen aan dit democratisch experiment. Het is ook uit den boze dat kinderen geslagen worden. Het debat verloopt niet makkelijk. De jonge mannen hebben argumenten die de jonge vrouwen shockeren. Ik bedenkt dat deze anarchistische meisjes de mannen een preliminaire integratie cursus voorschotelen, die ze later verplicht in één van de Europese Staten zullen moeten volgen. Het debat wordt plots minder democratisch. Anarchisten zijn anti-racist, anti-fascist en feminist. De jonge mannen zwijgen en ondergaan de dominante cultuur. Het debat is mooi en confronterend.

Vandaag kreeg een man, wiens vrouw zeven maanden zwanger is, een positief advies om naar Duitsland te verhuizen. We zochten een hotelaccommodatie voor zijn familie, maar dat is nu niet meer nodig. Ik zal zijn dochter in mijn acrobatie namiddagen missen. Ze vroeg me heel veel aandacht en ze was hiermee in de wolken. Ik had vandaag veel volwassen in mijn acro namiddag. Volwassen die de kat uit de boom keken voor die gekke toeren, maar uiteindelijk toch samen met de kinderen kwamen spelen. Ik was ontroerd die dag.

Het is het weekend. Nou, vrijdagavond. Mijn lichaam is gebroken en moe. Ik glimlach bij de gedachte dat ik met jonglerie en acrobatie aan de slag ga met deze jongeren. Ik heb vandaag te lang in de zon gestaan. Mijn lijf reageert heftig, doodop en verbrand.

De grootste bekommernis van deze mensen is niet de psychologische hulp of de kinderanimaties die de vele ONG brengen. Ze zijn op zoek naar duidelijke informatie, beter voedsel en een antwoord op hun uitzichtloze situatie. Het merendeel van hen zit hier al meer dan vijf maanden vast. Het grootste probleem volgens Oikopolis, een Griekse opvangorganisatie die mensen probeert te huisvesten, is medisch. De opvang in de Griekse ziekenhuizen of spoedgevallen is gebrekkig. Daarboven komt dat de meeste ziekenhuizen geen middelen hebben om hun artsen te betalen, een goede verzorging te waarborgen en vaak zelf geen medicijnen voorhanden hebben. Is dit Europa 2016?

Ik maak een ommetje in het kamp. Ik ontmoet een jong koppel met een baby geboren in dit kamp, een artiest die met mij op de foto wil. Korte ontmoetingen vooraleer we terug rijden naar de stad, de slangen ben ik ondertussen vergeten, maar die mensen slapen er wel tussen.

Elke avond ga ik naar een kraakpand in Thessaloniki. Een groep anarchisten hebben dit gebouw in het centrum van de stad bezet om er vluchtelingen in op te vangen. We brengen de ruimtes minimum leefbaar. Het harde werk is vergeefse moeite. Er is geen juridische afspraak met de eigenaar en een week later worden ze door de politie hardhandig uit het pand gezet. Hierop volgen enkele manifestaties en relletjes in de stad waar deze anarchisten voor verantwoordelijk worden gesteld. Voor de vele vluchtelingen, die zich door deze groeperingen geholpen voelen, is dit een moeilijke ervaring. Problemen met de overheid en de politie kunnen zij missen als de pest.

De daaropvolgende dag neemt het team van Antigone vrij. Ik vertrek samen met een aantal andere vrijwilligers naar Elpida – Hope, een initiatief van een Canadese ONG. Met een ander visie op opvangcentra bouwen ze in een verlaten fabrieksruimte een kamp met echte kamers, geen tenten in dit kamp, niettemin afgegrensd door gaas en door militairen bewaakt. In volle opbouw, verschilt deze omgeving in rust en sfeer met de kampen die ik tot nog toe gezien heb. Er zijn nog maar 100 mensen opgenomen op een capaciteit van 600, een kamer per familie. Hope wil een humaan en efficiënt signaal geven hoe met vluchtelingen om te gaan. Er word volop gebouwd aan een school, een gemeenschappelijk overdekte ruimte en een buitenspeelplaats voor de kinderen. Ik kom niet meer terug naar deze plaats. Middelen zijn er altijd tekort, maar ik voel dat ze het hier wel aankunnen. De ongelijke benadering tussen dit privé kamp en de overheid valt me een beetje moeilijk.

Ik wil een busreisje maken, maar ik heb de energie niet. Te heet. Misschien stijgt later de moed wel uit mijn schoenen. Het is zondag, 12.40.